Jakie białko w proszku warto wybrać? Koncentrat, izolat czy hydrolizat serwatki?

Białko serwatkowe w proszku jest powszechnie uważane za najbardziej popularne. I nic dziwnego. Stanowi świetne źródło białka, które posiada doskonałe spektrum aminokwasów. Co więcej, zapewnia również jeden z najlepszych stosunków jakości do ceny. Jeśli zdecydujesz się na zakup białka serwatkowego, z pewnością zaskoczy Cię dużym wyborem produktów. Nagle okaże się, że w ofercie dostępny jest koncentrat, izolat czy nawet hydrolizat. To nie lada wyzwanie, prawda? To, że na etykiecie jest napisane Serwatka, nie oznacza, że jest to najlepsze białko dla Ciebie. Postaramy się dziś pomóc Ci dokonać wyboru. Powiemy Ci jak powstają te białka, jakie są między nimi różnice i doradzimy, który rodzaj jest najlepszy w jakiej sytuacji.

Czym dokładnie jest białko serwatkowe i co zawiera?

Białko serwatkowe to skoncentrowane źródło białka, które pochodzi z mleka krowiego. Zasadniczo jest pozostałością mleka po jego całkowitym ścięciu. Poprzez filtrację usuwane jest białko kazeinowe, woda i część tłuszczu, a także laktozy. Różne rodzaje białka różnią się od siebie w zależności od stopnia filtracji lub hydrolizy oraz proporcji zawartych w nich białek i innych składników. Podobnie nieznacznie zmienia się udział poszczególnych aminokwasów.

Dla lepszego uwidocznienia zawartości aminokwasów, stworzyliśmy tabelę, w której znajdziesz ich konkretne ilości. Podane wartości powstały poprzez uśrednienie kilku różnych koncentratów serwatki. W przypadku innych rodzajów białka serwatkowego, takich jak izolaty i hydrolizaty, zawartość aminokwasów będzie zazwyczaj wyższa. Dzieje się tak, ponieważ filtracja i inne procesy usuwają część tłuszczu i laktozy z koncentratu serwatki, zwiększając tym samym udział aminokwasów. [1-3]

Aminokwas	Zawartość aminokwasów w 100 g białka serwatkowego	Zawartość aminokwasów w 30 g białka serwatkowego
Izoleucyna	49,7 – 57,3 mg/g	14,9 – 17,2 mg/g
Leucyna	79,8 – 106,6 mg/g	23,9 – 32 mg/g
Walina	18,4 – 59,3 mg/g	5,5 – 17,8 mg/g
Lizyna	76,1 – 88,1 mg/g	22,8 – 26,4 mg/g
Metionina i cysteina	79,7 mg/g	23,9 mg/g
Fenyloalanina i tyrozyna	58,2 mg/g	17,5 mg/g
Treonina	61,1 – 67,7 mg/g	18,3 – 20,3 mg/g
Tryptofan	17,3 mg/g	5,2 mg/g
Histydyna	7,8 – 18,7 mg/g	2,3 – 5,6 mg/g
Alanina	42,1 – 55,5 mg/g	12,6 – 16,6 mg/g
Arginina	22,0 – 27,1 mg/g	6,6 – 8,1 mg/g
Glutamina	141,4 – 158,4 mg/g	42,4 – 47,5 mg/g
Glicyna	13,8 – 53,2 mg/g	4,1 – 16 mg/g
Prolina	46,7 – 66,6 mg/g	14 – 20 mg/g
Seryna	38,8 – 53 mg/g	11,6 – 15,9 mg/g
Kwas asparaginowy	94,1 mg/g	28,2 mg/g

Na ostateczny profil żywieniowy białka ma wpływ również to, z czym je wypijemy. Jeśli chcesz dowiedzieć się, z jakim płynem najlepiej mieszać białko, nie przegap naszego artykułu Z czym lepiej pić białko – z mlekiem czy z wodą?

Jak powstaje białko serwatkowe?

Białko serwatkowe jest wytwarzane z mleka. Zawiera ono 20% białka serwatkowego i 80% kazeinowego. Dla przypomnienia, aby wyprodukować 1 kg białka serwatkowego, potrzeba około 100 litrów mleka krowiego. Bardziej szczegółowy obraz procesu produkcyjnego pomoże Ci lepiej to sobie wyobrazić. [4-5]

1. Pozyskiwanie serwatki

Aby wyprodukować białko serwatkowe, musimy najpierw uzyskać serwatkę. Możesz ją sobie wyobrazić jako swego rodzaju zielonkawo-żółty płyn. W 94% składa się on z wody, a pozostałe 6% stanowi sucha masa. Sama sucha masa składa się głównie z laktozy (ok. 77%), 10% białek, a resztę stanowią niebiałkowe substancje azotowe i mineralne lub lipidy. Otrzymywane jest z mleka krowiego w procesie koagulacji. [32-35]

2. Przetwarzanie serwatki

Aby serwatka mogła być dalej przetwarzana, musi być poddana obróbce. W tym procesie usuwane są pozostałości białka kazeinowego i znaczna część tłuszczu, aby zapobiec zatykaniu się membran filtracyjnych. Kolejnym ważnym etapem jest pasteryzacja (krótkotrwałe ogrzewanie), która zabija niepożądane organizmy i dezaktywuje niektóre enzymy. Częściowo usuwane są również niektóre minerały, które mogłyby mieć negatywny wpływ na proces. Tak przetworzona serwatka musi być następnie zagęszczona przez odparowywanie. [32-35]

3. Wytwarzanie białka serwatkowego

Podstawowym surowcem do produkcji białka w proszku jest zagęszczona serwatka, która w procesie przetwarzania została pozbawiona białek kazeinowych oraz częściowo tłuszczu, laktozy i składników mineralnych. Aby z serwatki otrzymać białko wysokiej jakości, musi ona zostać poddana delikatnej filtracji. Stopień filtracji jest stopniowany w zależności od tego, jak bardzo zmniejsza się wielkość porów membran filtracyjnych. [32-35]

Etapy filtracji w produkcji białek serwatkowych

• mikrofiltracja (najniższy stopień filtracji, który jest najmniej kosztowny, a więc stosowany najczęściej), w ramach której wyróżniamy dwa rodzaje filtracji: cross-flow lub CFM (która jest również stosowana w ultrafiltracji) oraz dead-end

• ultrafiltracja

• nanofiltracja

• odwrócona osmoza (najwyższy stopień filtracji)

Jakość i cena otrzymanego białka zależy od zastosowanej metody filtracji.

Te produkty mogą Cię zainteresować:

7 głównych korzyści białka serwatkowego

Choć białko to jest postrzegane przez wielu jako jedynie suplement dla osób pragnących dużych mięśni, zdecydowanie w żadnym wypadku nie jest to prawda. Jego korzyści mogą doświadczyć zarówno osoby na diecie, szukające sposobu na zrzucenie zbędnych kilogramów, jak i starsze osoby pragnące wzmocnić układ mięśniowo-szkieletowy. Przyjrzyjmy się głównym korzyściom.

1. Przyspieszenie metabolizmu

Przyspieszenie metabolizmu można przypisać efektowi termicznemu białka, który jest najwyższy spośród wszystkich makroskładników.

Efekt termiczny makroskładników:

• Białko: 20-30%, co oznacza, że ze 100 kcal spożytych w postaci białka, organizm wykorzystuje około 70-80 kcal.

• Węglowodany: 5-10%, co oznacza, że ze 100 kcal spożytych w postaci węglowodanów, organizm zużywa około 90-95 kcal.
• Tłuszcze: 0-3%, co oznacza, że ze 100 kcal spożytych w postaci tłuszczów, organizm zużywa około 97-100 kcal.

Oznacza to po prostu, że nasz organizm zużywa najwięcej energii ze wszystkich makroskładników na strawienie białka. Spożywając je, spalamy więc więcej energii praktycznie za darmo, dzięki czemu łatwiej jest nam schudnąć. Jeśli więc spożywasz 150 g białka dziennie, możesz spalić nawet dodatkowych 180 kcal. [6-8]

Białko występuje nie tylko w białku w proszku. Inne źródła znajdziesz w naszym artykule Produkty spożywcze, które z łatwością zwiększą ilość białka w Twojej diecie.

2. Utrata i utrzymanie wagi

To naprawdę ważne, czy nasze ciało posiada 25 czy 45% masy mięśniowej. Dzieje się tak dlatego, że nasz wydatek energetyczny przy tej samej wadze, ale różnym składzie ciała jest zupełnie inny. Masa mięśniowa zużywa więcej energii w porównaniu do masy tłuszczowej. Im większy udział mięśni, tym więcej kalorii spalimy podczas uprawiania sportu, jak i w spoczynku. Jest to coś, co możesz wykorzystać na swoją korzyść, zwłaszcza podczas utraty wagi. W rzeczywistości spożywanie białka w proszku w połączeniu z treningiem siłowym może pomóc w budowaniu i utrzymaniu mięśni.

Szczególnie podczas odchudzania docenisz również fakt, że białko ma największy współczynnik nasycenia ze wszystkich makroskładników. Oznacza to, że zapewni Ci długotrwałe uczucie sytości po złożonym posiłku z dużą ilością białka. [9-11]

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak białko może pomóc w utracie wagi i jak wybrać najskuteczniejsze, nie przegap naszego artykułu Jak wybrać najlepsze białko w proszku dla utraty wagi?

I, co równie ważne, być może przyda Ci się także nasz artykuł Jak białko zmienia kobiece ciało i pomaga w utracie wagi?

3. Wzrost i utrzymanie masy mięśniowej

Ten punkt jest z pewnością przewidywany przez wszystkich tych, którzy tęsknią za dużymi bicepsami i plecami, na których mógłby wylądować Boeing 747. Białka w proszku są niezbędne do budowania masy mięśniowej. Ponadto białko serwatkowe pomaga również w utrzymaniu już rozwiniętych mięśni, co docenisz zwłaszcza podczas diety. Kiedy spożycie kalorii jest niższe, nasz organizm sięga do własnych rezerw i wykorzystywania ich jako źródła energii. A nikt nie chce stracić ciężko wypracowanych mięśni. Aby w pełni wykorzystać potencjał białka, idealnie jest dodać do tego trening siłowy, bez którego mięśnie nie będą rosły. [12-13]

4. Poprawa regeneracji

Zastanawiasz się, dlaczego inni na siłowni sięgają po swojego szejka białkowego praktycznie zaraz po treningu? Ponieważ nie są naiwni i nie oczekują, że w cudowny sposób zyskają mięśnie. Głównym powodem jest zdolność białka do niemal natychmiastowego rozpoczęcia regeneracji uszkodzonych włókien mięśniowych w wyniku treningu. A ponieważ organizm wykorzystuje białko do naprawy uszkodzonych tkanek, w połączeniu z optymalnym spożyciem białka, może być wielką pomocą nawet po kontuzji, gdy staramy się jak najszybciej wrócić do formy. [14-15]

5. Wsparcie odporności

Możesz być zaskoczony, gdy dowiesz się, że białka są również kluczowe dla produkcji komórek odpornościowych, takich jak białe krwinki. Ich spożycie jest więc niezbędne dla naszej odporności. Na pewno słyszałeś też, że jelita są ważne dla naszej odporności. Dlatego ucieszy Cię wiadomość, że wysokiej jakości białko serwatkowe zawiera alfa i beta-laktoglobulinę lub laktoferynę, które są korzystne dla odporności naszych jelit. Mając to na uwadze, zapewnienie wystarczającej ilości białka w diecie wydaje się świetnym sposobem na wsparcie ogólnego stanu zdrowia. [16]

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o korzyściach białka serwatkowego, nie możesz pominąć naszego artykułu Białko serwatkowe i jego wpływ na wzrost mięśni, utratę wagi i zdrowie.

Rodzaje białka serwatkowego

Nie ograniczamy się tylko do jednego rodzaju białka serwatkowego. Istnieją trzy podstawowe rodzaje białka serwatkowego, w zależności od różnic w produkcji i profilu składników końcowych:

1. Koncentrat serwatki (WPC – Koncentrat białka serwatkowego)

2. Izolat serwatki (WPI – Izolat białka serwatkowego)

3. Hydrolizat serwatki (WPH – Hydrolizat białka serwatkowego)

Specyficzną grupę stanowią również wieloskładnikowe białka serwatkowe, które są mieszanką wybranych lub wszystkich rodzajów białek serwatkowych. Aby wybrać białko idealne do danego celu, omówmy każdy rodzaj bardziej szczegółowo.

1. Koncentrat serwatki (WPC – Koncentrat białka serwatkowego)

Koncentrat serwatki plasuje się w czołówce. Wynika to przede wszystkim z doskonałego stosunku ceny do jakości oraz wszechstronnego zastosowania. Jeśli jeszcze nie stosujesz białka i szukasz swojego pierwszego, koncentrat serwatki to świetny wybór.

Jak powstaje koncentrat serwatki?

Koncentrat serwatki, podobnie jak wszystkie inne białka serwatkowe, czyli z serwatki pozyskiwanej z mleka. Wcześniej do przetwarzania stosowano np. metodę wymiany jonowej, która była stosunkowo tania, ale niezbyt łagodna dla białka. Rezultatem tego była degradacja frakcji białkowych takich jak alfa – laktoglobulina, laktoferyna i tym podobne. Obecnie preferuje się więc bardziej łagodne metody filtracji. Należą do nich, wspomniana wcześniej mikrofiltracja, nanofiltracja i ultrafiltracja. Dzięki nim, białko zachowuje znacznie większą ilość korzystnych substancji. Dodatkowo, powstały w ten sposób proszek jest aromatyzowany na różne sposoby. Jeśli nie masz ochoty na opcję bezsmakową, możesz wybierać spośród czekolady, wanilii, solonego karmelu, banana i niezliczonych innych smaków. Każdy znajdzie coś dla siebie. [24]

Ile białka zawiera koncentrat białka serwatkowego?

Zakres zawartości białka w koncentracie serwatki jest bardzo szeroki. Najczęściej zapewne spotkasz się z 70-80%. Jednak w sprzedaży dostępne są również koncentraty, które zawierają znacznie mniej białka. Przykładowo, możesz znaleźć również koncentraty o zawartości białka zaledwie 35% białka. Ponieważ powinien on być stosowany przede wszystkim jako źródło białka, idealnie jest sięgnąć po taki, który ma np. około 75% tego makroskładnika.

Jak szybko wchłania się koncentrat białka serwatkowego?

Koncentrat serwatki wchłania się stosunkowo szybko, w tempie około 10 g na godzinę. [31]

Jakie są wady koncentratu serwatki?

• Ze wszystkich białek serwatkowych koncentrat jest najbardziej podstawową formą, która może nie odpowiadać każdemu. Jednak nadal jest to jedno z najwyższej jakości białek i z pewnością stanie się funkcjonalnym składnikiem Twojej diety.

• Zawiera laktozę i dla niektórych osób może być słabo strawny.

• Dla niektórych minusem może być to, że zwykle ma nieco wyższą zawartość tłuszczu i cukru niż izolat i hydrolizat.

2. Izolat serwatki (WPI – Izolat białka serwatkowego)

Izolat serwatki jest swego rodzaju lepszym kuzynem koncentratu serwatki. Ma „czystszy” profil składników, który charakteryzuje się np. minimalną zawartością laktozy. Jest ona unikana przez wiele osób z różnych powodów. Jest to więc białko, po które sięgają zazwyczaj sportowcy, którzy potrzebują czegoś więcej. Jest to jednak zdecydowanie świetne rozwiązanie dla osób, którym zależy na wyborze wysokiej jakości za pierwszym razem.

Jak powstaje izolat serwatki?

Izolat serwatki jest zasadniczo produkowany w taki sam sposób jak koncentrat serwatki. Jednak zachodzi tu więcej procesów. Powstały koncentrat serwatki dodatkowo przechodzi przez etap filtracji.

W ten sposób powstaje białko, które ma wyższą zawartość izolowanego białka niż oryginalny koncentrat, ale niższą zawartość cukru i tłuszczu. Proces filtracji przyczynia się również do usunięcia dużej ilości laktozy. Przeciętnie izolat serwatki zawiera 2 g laktozy w 100 g. Dzięki temu stanowi białko wysokiej jakości, które jest odpowiednie dla najbardziej wymagających konsumentów, a także osób mających problemy z trawieniem cukrów mlecznych. [25-27]

Ile białka znajduje się w izolacie białka serwatkowego?

Izolat serwatki ma zazwyczaj wyższą zawartość białka w porównaniu do koncentratu serwatki. Zwykle jest to 80% lub więcej.

Jak szybko wchłania się izolat serwatki?

Szybkość wchłaniania jest podobna jak w przypadku koncentratu serwatki. Wynosi ona około 10 g na godzinę. Jest to więc stosunkowo szybko wchłaniające się białko w proszku. [31]

Jakie są wady izolatu serwatki?

• W porównaniu z koncentratem serwatki ma on zazwyczaj wyższą cenę.

3. Hydrolizat serwatki (WPH – Hydrolizat białka serwatkowego)

Być może znasz hydrolizat serwatki również pod nazwą „serwatka hydro”. Nie ma ona jednak nic wspólnego z nawodnieniem ani niczym takim. Nazwa ta pochodzi od specyficznego procesu produkcyjnego, w wyniku którego powstaje wysokiej jakości i wysoce przyswajalne białko.

Jak powstaje hydrolizat serwatki?

Hydrolizat serwatki powstaje w wyniku dalszego przetwarzania koncentratu lub izolatu serwatki, a konkretnie poprzez proces hydrolizy. Odbywa się to poprzez dodanie do wyjściowego białka składników, które enzymatycznie rozdzielają łańcuchy białkowe na krótsze peptydy. Te z kolei są łatwiej przyswajalne przez organizm niż białka złożone z długich łańcuchów aminokwasów. Może to przynieść korzyści np. sportowcom po treningu, którzy chcą jak najszybciej rozpocząć procesy regeneracji. Może to wynikać z faktu, że tego dnia mają zaplanowaną kolejną sesję treningową.

Na hydrolizatach można również często zobaczyć oznaczenie DH (Stopień hydrolizy), które również zawiera liczbę. Mówi ona nam o stopniu rozkładu białka. Im wyższa liczba, tym więcej wiązań i tym szybciej białko jest trawione. Aby dać Ci pojęcie, jakie wartości wybrać – najwyższy możliwy stopień hydrolizy ma oznaczenie DH32. Jeśli natkniesz się na takie białko, możesz być pewien, że jest to najbardziej przyswajalny wybór. Możesz jednak natknąć się również na przykład na DH5, gdzie procent rozszczepionych wiązań jest niższy. Ze względu na rozszczepienie, hydrolizat jest zazwyczaj dobrą alternatywą dla osób uczulonych na białko mleka krowiego. Dzieje się tak dlatego, że po hydrolizie traci ono swój potencjał do wywołania reakcji alergicznej. [28-30] [38]

Ile białka zawiera hydrolizat serwatki?

Hydrolizat serwatki zawiera zazwyczaj około 70-85% białka.

Czym jest wieloskładnikowe białko serwatkowe?

Jeśli przebywasz w świecie białka od jakiegoś czasu, być może zauważyłeś, że dostępne jest wieloskładnikowe białko serwatkowe. Jak sama nazwa wskazuje, jest to połączenie kilku lub wszystkich rodzajów białka serwatkowego, które omówiliśmy powyżej. W ten sposób powstaje białko, które łączy właściwości konkretnych rodzajów, zarówno te pozytywne, jak i negatywne. Dlatego zawsze warto rozważyć, czy białko wieloskładnikowe nie będzie dla nas lepszym wyborem.

Jeśli chcesz uzyskać więcej informacji na temat wyboru białka, nawet roślinnego, nie przegap naszego artykułu Jak wybrać odpowiednie białko dla utraty wagi lub wzrostu mięśni?

Jak dawkować białko serwatkowe?

W przypadku białka serwatkowego zazwyczaj zaleca się dawkę 0,25-0,3 g na kilogram masy ciała. Jeśli jednak nie chcesz zawracać sobie głowy matematyką, nie pomylisz się, jeśli uraczysz się porcją 20-40 g białka. Odpowiada ona mniej więcej pełnej miarce 30 g. Górna granica 40 g białka jest szczególnie zalecana dla sportowców po wyczerpującym treningu siłowym, kiedy mają jeszcze większe zapotrzebowanie na białko. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat zalecanej porcji konkretnego białka, które masz w domu, zazwyczaj możesz ją znaleźć na etykiecie. [39]

A jeśli nie chcesz spożywać białka wyłącznie w postaci napoju białkowego, daj szansę batonom proteinowym. Dowiedz się, jak wybrać najlepszy baton w naszym artykule Jak wybrać dobry baton białkowy? 

Jak wybrać odpowiednie białko serwatkowe do danego celu?

Cel	Rodzaj
Utrata wagi	Koncentrat serwatki, izolat serwatki, hydrolizat serwatki, wieloskładnikowe białko serwatkowe
Wzrost mięśni	Koncentrat serwatki, izolat serwatki, hydrolizat serwatki, wieloskładnikowe białko serwatkowe
Po treningu (ogólnie)	Koncentrat serwatki
Po treningu (najszybsza regeneracja)	Hydrolizat serwatki
Wzbogacanie posiłków, gotowanie i pieczenie z wykorzystaniem białka	Koncentrat serwatki
Nietolerancja laktozy	Izolat serwatki (lub hydrolizat serwatki wytwarzany z izolatu)
Alergia na białko mleka krowiego	Hydrolizat serwatki
Szybka przekąska	Koncentrat serwatki, izolat serwatki, wieloskładnikowe białko serwatkowe

O czym warto pamiętać?

Jak widzisz, nie ma jednego uniwersalnego białka w proszku, który byłby idealny dla każdej osoby. Każdy z nas ma inne wymagania. Dla jednych głównym kryterium przy wyborze białka jest cena, dla innych smak, a jeszcze inni nie pozwolą na nic poza najwyższą jakością. Dlatego w dzisiejszym artykule szczegółowo omówiliśmy różne rodzaje białka serwatkowego, aby pomóc Ci zdecydować, które z nich będzie dla Ciebie idealne, biorąc pod uwagę Twoje cele.

A jeśli masz w swoim gronie znajomych kogoś, kto wybiera białka serwatkowe w proszku zgodnie z ich opakowaniem, ponieważ nie zna się na nich, nie zapomnij podzielić się z nim naszym artykułem.

Źródła:

[1] Mikael Nilsson et al. – Metabolic effects of amino acid mixtures and whey protein in healthy subjects: studies using glucose-equivalent drinks – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17413098/

[2] Séverin Sindayikengera, Wen-shui Xia, Nutritional evaluation of caseins and whey proteins and their hydrolysates from Protamex – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16421963/

[3] Whey Protein – https://examine.com/supplements/whey-protein/

[4] Hanne B Jensen et al. – Comparative proteomic analysis of casein and whey as prepared by chymosin-induced separation, isoelectric precipitation or ultracentrifugation – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22998726/

[5] Phil Kelly Manufacture of Whey Protein Products – https://www.researchgate.net/publication/330046067_Manufacture_of_Whey_Protein_Products

[6] Thermic Effect of Food – https://examine.com/topics/thermic-effect-of-food/

[7] James Hill, Wyatt, H. R., & Peters, J. C. – The Importance of Energy Balance – https://doi.org/10.17925/EE.2013.09.02.111

[8] G W Reed, J O Hill - Measuring the thermic effect of food – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8561055/

[9] Kim J. et al. – Effects of dietary protein intake on body composition changes after weight loss in older adults: A systematic review and meta-analysis. – https://doi.org/10.1093/nutrit/nuv065

[10] Westerterp-Plantenga, M. S., Lejeune et al. – High protein intake sustains weight maintenance after body weight loss in humans. – https://doi.org/10.1038/sj.ijo.0802461

[11] Waliłko, E. et al. – High-Protein or Low Glycemic Index Diet—Which Energy-Restricted Diet Is Better to Start a Weight Loss Program? – https://doi.org/10.3390/nu13041086

[12] John D Bosse et al. – Dietary protein to maximize resistance training: a review and examination of protein spread and change theories – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22958314/

[13] Eric R Helms et al. – A systematic review of dietary protein during caloric restriction in resistance trained lean athletes: a case for higher intakes – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24092765/

[14] L Russell et al. – The importance of patients' nutritional status in wound healing – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12070399/

[15] David Frankenfield – Energy expenditure and protein requirements after traumatic injury – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16998142/

[16] Beaulieu, J. et al. – Whey proteins and peptides: Beneficial effects on immune health – https://doi.org/10.2217/14750708.3.1.69

[17] Pesta et al. – A high-protein diet for reducing body fat: Mechanisms and possible caveats. – https://doi.org/10.1186/1743-7075-11-53

[18] Halton et al. – The effects of high protein diets on thermogenesis, satiety and weight loss: A critical review. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK70804/

[19] Wendy AM Blom et al. – Effect of a high-protein breakfast on the postprandial ghrelin response – https://academic.oup.com/ajcn/article/83/2/211/4649849?login=true

[20] Manuela P G M Lejeune et al. – Ghrelin and glucagon-like peptide 1 concentrations, 24-h satiety, and energy and substrate metabolism during a high-protein diet and measured in a respiration chamber – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16400055/

[21] Jean-Philippe Bonjour – Dietary protein: an essential nutrient for bone health – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16373952/

[22] Marian T. Hannan et al. – Effect of Dietary Protein on Bone Loss in Elderly Men and Women: The Framingham Osteoporosis Study – https://asbmr.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1359/jbmr.2000.15.12.2504

[23] Commission Regulation (EU) No 432/2012 of 16 May 2012 establishing a list of permitted health claims made on foods, other than those referring to the reduction of disease risk and to children’s development and health – http://data.europa.eu/eli/reg/2012/432/oj

[24] WHEY PROCESSING – https://dairyprocessinghandbook.tetrapak.com/chapter/whey-processing

[25] C. V. Morr et al. – Whey protein concentrates and isolates: Processing and functional properties – https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10408399309527643

[26] Nissim Silanikove et al. –The Interrelationships between Lactose Intolerance and the Modern Dairy Industry: Global Perspectives in Evolutional and Historical Backgrounds – https://www.mdpi.com/2072-6643/7/9/5340/htm

[27] Cross Flow Microfiltration is considered the gold standard approach to producing whey protein – https://www.glanbianutritionals.com/en/nutri-knowledge-center/innovative-technology/cross-flow-microfiltration-cfm

[28] Shane M Rutherfurd Methodology for Determining Degree of Hydrolysis of Proteins in Hydrolysates: A Review – https://academic.oup.com/jaoac/article/93/5/1515/5655787

[29] RhichaSinha – Whey protein hydrolysate: Functional properties, nutritional quality and utilization in beverage formulation – https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0308814606003050?casa_token=iURxfPjthXcAAAAA:T5aVEauJtBK9N2Y93tSmzaNpnvjHk6xnDUigTDQevx52QKAa55v_DV1AerwlNjQq_xcVzyk0iQ

[30] Zhi-jie Bao et al. – Effects of degree of hydrolysis (DH) on the functional properties of egg yolk hydrolysate with alcalase – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5334225/

[31] Brad Jon Schoenfeld at. – How much protein can the body use in a single meal for muscle-building? Implications for daily protein distribution – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5828430/

[32] Pieter Walstra et al. – Dairy Science and Technology – https://www.taylorfrancis.com/books/mono/10.1201/9781420028010/dairy-science-technology-walstra-pieter-walstra-jan-wouters-tom-geurts

[33] Kadlec Pavel et al. – Technologie potravin: Co byste měli vědět o výrobě potravin

[34] Šustová K. et al. – Mlékárenské technologie

[35] Suková Irena – Syrovátka v potravinářství.

[36] Ballard, T. L at al. – Effect of protein supplementation during a 6-mo strength and conditioning program on insulin-like growth factor I and markers of bone turnover in young adults. The American Journal of Clinical Nutrition

[37] Bonjour, J.P. – Dietary protein: an essential nutrient for bone health. Journal of the American College of Nutrition.

[38] Giampietro, P.G. et al. – Hypoallergenicity of an extensively hydrolyzed whey formula. Pediatric Allergy and Immunology: Official Publication of the European Society of Pediatric Allergy and Immunology.

[39] Ralf Jäger et al. – International Society of Sports Nutrition Position Stand: protein and exercise – https://jissn.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12970-017-0177-8