Adaptogeny: Naturalne substancje, które pomagają radzić sobie ze stresem

Jeśli spędzasz czas z ludźmi, którzy wciąż szukają sposobów, by stać się najlepszą wersją siebie, prawdopodobnie słyszałeś coś o adaptogenach. Są to rośliny i grzyby, które zawierają antyoksydanty i inne substancje aktywne, które wspierają odporność psychiczną i zarządzanie stresem. Krótko mówiąc, substancje adaptogenne pomogą Ci lepiej radzić sobie ze stresem i przystosować się do niego. Adaptacja polega wówczas na przystosowaniu się do warunków zewnętrznych i ochronie organizmu przed negatywnymi wpływami.

Ponadto zaobserwowano pozytywny wpływ środków adaptogennych na aktywność mózgu, mikrobiom jelitowy i odporność. Jeśli uda Ci się poprawić niektóre z tych obszarów, możesz poprawić swoje ogólne życie. Dlatego adaptogeny przeżywają ostatnio falę popularności. W tym artykule dowiesz się, które z nich należą do najskuteczniejszych, co mogą poprawić i jak się je stosuje.

Czym są adaptogeny i jak działają?

Dzięki swoim właściwościom adaptogeny są szczególnie popularne wśród biohakerów, studentów i wszystkich osób, które szukają naturalnych sposobów na lepsze radzenie sobie ze stresem. Są to różne zioła i grzyby, które zostały przetworzone na proszek, nalewki, tabletki lub kapsułki. Nie jest to nic nowego, choć ostatnio więcej się o nich mówi. Adaptogeny są powszechną częścią tradycyjnej medycyny chińskiej i ajurwedy. Nawet piloci podczas II wojny światowej używali ich jako narzędzia do lepszego radzenia sobie ze stresem. [1]

Ich działanie polega na wspieraniu naturalnej odporności organizmu na stres. Potrafią wzmocnić mechanizmy, które pomagają radzić sobie z większym obciążeniem, dostosować się i ostatecznie zaadaptować do stresu i przetrwać. Dzięki nim wyćwiczysz swój system podobnie jak mięśnie na siłowni. Możesz pomyśleć o stresie jak o ciężkiej sztandze. Na początku ledwo jesteś w stanie wykonać kilka powtórzeń. Ale jeśli będziesz z nią regularnie trenować, Twoje mięśnie wzmocnią się i z czasem nie będzie Ci już tak trudno. Tak jak twoje mięśnie przystosowały się do obciążenia, adaptogeny zwiększą twoją odporność na stres.

Każdy adaptogen ma nieco inne działanie i wpływa na inne funkcje organizmu. Według badań substancje te mogą aktywować różne mechanizmy, które regulują poziom hormonów, wpływają na produkcję energii lub zapewniają pewien stopień ochrony przed niektórymi chorobami. Wspierają one ogólny stan zdrowia organizmu i jego zdolność do przetrwania. [2–4]

Ale to z pewnością nie oznacza, że możesz po prostu wziąć adaptogeny i oczekiwać, że ochronią cię przed wszystkimi pułapkami współczesnego świata. Niestety, to nie działa w ten sposób. Aby zachować zdrowie, nadal najważniejsze są regularne ćwiczenia, zdrowa dieta zawierająca wszystkie ważne składniki odżywcze, odpowiedni odpoczynek, a także ogólna dbałość o zdrowie psychiczne. Potraktuj adaptogeny jako kolejny element układanki zdrowego stylu życia, który może pomóc poprawić jakość Twojego życia. Aby uzyskać jak najwięcej z nich, upewnij się, że używasz ich regularnie i długoterminowo. Może minąć nawet kilka tygodni, zanim ich efekty zaczną się pojawiać. [2–4]

1. Różeniec górski pomaga lepiej radzić sobie ze stresem i zmniejsza zmęczenie

Rhodiola rosea lub „arktyczny korzeń”, znany również jako złoty korzeń to roślina występująca głównie w zimniejszych rejonach górskich. Posiada nie tylko szlachetną nazwę, ale również szerokie spektrum działania, dzięki zawartym w niej ponad 140 substancjom aktywnym. Za najskuteczniejsze uważa się rozawiny i salidrozydy. Ekstrakt z tej rośliny najczęściej stosowany jest w postaci tabletek, nalewek lub kapsułek. Jego działanie znane jest od wielu lat mieszkańcom Chin, a także niektórych rejonów Rosji i Skandynawii, gdyż może być pomocny np. przy wymagających warunkach klimatycznych. [5]

Efekty działania Rhodiola rosea według badań

Rhodiola rosea najczęściej stosowany jest w celu zmniejszenia zmęczenia i wyczerpania, poprawy funkcji poznawczych, uwagi i subiektywnego poczucia dobrostanu psychicznego, na czele z obniżeniem poziomu odczuwanego stresu. Może mieć również pozytywny wpływ na wydajność sportową.

Za tymi efektami kryje się szereg mechanizmów, które wpływają na organizm człowieka. Według badań może on wpływać na poziom hormonów, na przykład normalizując ilość hormonu stresu, kortyzolu. Kortyzol w dużych ilościach we krwi może powodować uczucie niepokoju, napięcia, drażliwość i bezsenność. Rhodiola może pomóc Ci zapobiec tym objawom i lepiej radzić sobie w sytuacjach stresowych. [5]

Ważne jest zapewnienie organizmowi wystarczającej ilość odpoczynku, aby zapobiec fizycznemu i psychicznemu zmęczeniu. Należą do nich sen i inne czynności, które pomogą Ci się zrelaksować. Aby dowiedzieć się o nich więcej, przeczytaj nasz artykuł Co zrobić, gdy sen nie pomaga? Skup się na tych rodzajach odpoczynku.

Te produkty mogą Cię zainteresować:

2. Żeń-szeń wspomaga układ nerwowy i zdrowie mężczyzn

Żeń-szeń azjatycki (Panax ginseng) jest rośliną występującą głównie w Azji i Rosji. Jego stosowanie ma również największą tradycję w tym rejonie. Uważany jest za najsilniejszy adaptogen ze wszystkich. Efekty działania tej rośliny są prawdopodobnie również najbardziej zbadane. Jeśli kiedykolwiek ją zobaczysz, prawdopodobnie przyciągnie Cię swoimi ciemnoczerwonymi owocami. Jednak jego główna siła tkwi pod ziemią, ponieważ ekstrakt z korzenia żeń-szenia jest używany głównie do produkcji suplementów diety. Korzenie są miejscem, w którym ukryta jest siła żeń-szenia. Ten adaptogen posiada kilka naprawdę wyjątkowych właściwości. [8]

Efekty działania żeń-szenia według badań

Żeń-szeń może zaoferować naprawdę zróżnicowany zakres korzystnych efektów. Obejmują one poprawę nastroju, funkcji immunologicznych i poznawczych, a także promowanie zdrowia mężczyzn poprzez regulowanie poziomu testosteronu i funkcji erekcji. Jednocześnie ma on pozytywny wpływ na układ nerwowy i wydajność sportową.

Wiele badań potwierdziło, że wspomaga on prawidłowe funkcjonowanie nerwów i chroni je przed uszkodzeniem. Pomaga to zapobiegać np. chorobie Alzheimera lub Parkinsona. Żeń-szeń jest również często stosowany w celu wsparcia funkcjonowania mózgu. Wpływa on na aktywność choliny, która jest ważna dla produkcji acetylocholiny – neuroprzekaźnika, który odgrywa ważną rolę w regulacji pamięci, myślenia i uczenia się. [9]

Zwiększa również aktywność antyoksydacyjnej peroksydazy glutationowej organizmu, która może zmiatać szkodliwe wolne rodniki, a tym samym chronić komórki przed stresem oksydacyjnym. Wpływa także na produkcję tlenku azotu, który zwiększa przepływ krwi. W efekcie, wspomaga prawidłowe funkcjonowanie serca i naczyń krwionośnych, ale także dostarczanie tlenu i ważnych składników odżywczych w całym organizmie. Lepsze krążenie krwi prawdopodobnie stoi również za poprawą funkcji erekcji u mężczyzn, którym w ramach badań podawano suplementy z żeń-szeniem. Ponadto, wyniki prac naukowych sugerują, że ten adaptogen może łagodzić niektóre z objawów menopauzy u kobiet, a tym samym wspierać libido.  [10–11]

Typowe dawki żeń-szenia

• W badaniach powszechnie podawano od 100 do 800 mg ekstraktu z żeń-szenia.
• Skuteczna dawka mieści się w zakresie 500-2000 mg suszonego proszku.
• W celu wspierania zdrowia seksualnego mężczyzn zaleca się stosowanie czerwonego żeń-szenia koreańskiego w ilości 1000 mg 3 razy dziennie.
• Efekty pojawiają się zazwyczaj po długotrwałym stosowaniu. [11]

Oprócz żeń-szenia, nootropiki pomagają również wspierać funkcje mózgu. Jeśli interesuje Cię, jak działają te substancje i które z nich są najbardziej znane, przeczytaj nasz artykuł Nootropiki poprawiające funkcje mózgu i pamięci, które musisz znać.

3. Eleuterokok kolczasty wspomaga wydajność sportową

Eleuterokok kolczasty, żeń-szeń syberyjski lub diabelski pazur. To wszystko nazwy rośliny, która jest tradycyjnym elementem medycyny chińskiej. Od dawna używana jest również na obszarze rosyjskiej Syberii, o czym świadczy jedna z jej nazw. Kiedy zobaczysz tę roślinę w naturze, prawdopodobnie nie znajdziesz w niej nic bardzo interesującego. Ale wszystko się zmienia, gdy spojrzysz na to, co kryje się pod ziemią. Wówczas zrozumiesz nazwę diabelski pazur. W przypadku eleuterokoka rzeczywiście wygląda to tak, jakby stworzył go sam diabeł. Ekstrakt z korzenia, ale także z łodyg i liści tej rośliny, najczęściej stosowany jest w suplementach diety. Możesz go wtedy znaleźć w postaci kapsułek, tabletek, herbatek czy nalewek. [12]

Działanie eleuterokoka według badań

Ten adaptogen jest najczęściej stosowany w celu zmniejszenia zmęczenia fizycznego i wspomagania długotrwałej wydajności sportowej. Jest on również związany ze wspieraniem funkcji odpornościowych i lepszą odpornością psychiczną w sytuacjach stresowych.

Jego wpływ na wytrzymałość sportową został sprawdzony, na przykład w badaniu, w którym jedna grupa rekreacyjnych rowerzystów przyjmowała 800 mg ekstraktu z tej rośliny przez 8 tygodni, a druga grupa otrzymywała placebo. Następnie zamieniono je. Wszyscy uczestnicy byli testowani pod kątem sprawności sportowej podczas badania. U osób przyjmujących eleuterokoka zaobserwowano poprawę wskaźnika VO2max, który jest niezbędny do osiągnięcia wytrzymałości. Mieli oni również lepsze wskaźniki funkcji serca i byli w stanie bardziej efektywnie wykorzystywać glikogen (magazynowe źródło energii. [12–14]

Żeń-szeń syberyjski może również wzmocnić działanie innych adaptogenów. Na przykład, świetnie działa w połączeniu z Rhodiola rosea i schisandrą. Ta kombinacja jest zazwyczaj stosowana w celu lepszego radzenia sobie ze stresem. Eleuterokok jest więc idealnym adaptogenem dla wszystkich sportowców, a także osób, które chcą lepiej radzić sobie z napięciem i stresującymi sytuacjami. [12–14]

Typowe dawki eleuterokoka

• Standardowa dawka, która była powszechnie stosowana w badaniach mieści się w przedziale 300-1200 mg dziennie.
• W niektórych badaniach można jednak spotkać się z dawką 2-4 g dziennie.
• Maksymalny efekt osiąga się zazwyczaj dopiero po kilku tygodniach regularnego stosowania. [12]

4. Cytryniec chiński pomaga zmniejszyć stres oksydacyjny

Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) lub Jagoda pięciu smaków jest rośliną silnie zakorzenioną w chińskiej medycynie tradycyjnej, a miejscowi zielarze znają jej działanie od setek lat. Jej nazwa w języku chińskim oznacza owoc pięciu smaków. Mówi się, że gdy spróbujesz jej owoców, nie będziesz w stanie zdecydować, czy są słodkie, gorzkie, kwaśne, ostre czy słone. Są małe, czerwone i przypominają żurawinę lub czerwoną porzeczkę. Chociaż można je jeść na surowo, są używane raczej do produkcji herbat, syropów, a nawet wina. Ekstrakt z ich owoców dodawany jest również do suplementów diety, które najczęściej mają postać proszków lub kapsułek. [15]

Działanie cytryńca chińskiego według badań

Głównym asem w rękawie cytryńca są schisandryny odpowiedzialne za większość jej efektów. Jednak owoce tej rośliny zawierają również polifenole, flawonoidy oraz witaminy C i E. Wszystkie te substancje należą do antyoksydantów, które chronią organizm przed uszkodzeniami spowodowanymi stresem oksydacyjnym. Dzięki swoim właściwościom adaptogennym, cytryniec może również pomóc lepiej radzić sobie ze stresem lub niepokojem, a także zwiększyć wydajność fizyczną. [15–16]

W jednym z badań, monitorowane kobiety podzielono na dwie grupy. Jedna przyjmowała placebo, a druga 1000 mg ekstraktu z cytryńca. Wykazały one zmianę w sile kończyn dolnych oraz ilości mleczanu, który jest ściśle związany ze zmęczeniem mięśni. Po 12 tygodniach ponownie zmierzono te wartości i w efekcie u kobiet, które stosowały cytryniec, badacze zaobserwowali większą siłę w kończynach dolnych i zmniejszenie ilości mleczanu w organizmie. Nie monitorowano jednak u tych kobiet ani aktywności sportowej, ani diety. Jak na razie nie jest do końca jasne, co stoi za wpływem cytryńca na wydajność sportową i potrzebne są dalsze badania. Jednakże, lepszy przepływ krwi do mięśni może mieć pewien wpływ ze względu na większą produkcję tlenku azotu w organizmie. Efekt ten został zaobserwowany po zastosowaniu cytryńca. Cytryniec jest więc kolejnym ziołem o właściwościach adaptogennych i może pomóc Ci oprzeć się stresowi. Ponadto, może poprawić wydajność sportową. [15, 17]

Typowe dawki cytryńca chińskiego

• Suszone i zmielone owoce cytryńca są powszechnie stosowane w ilości 1-3 g na dobę.
• Taka sama dawka dotyczy formy kapsułek.
• W celu osiągnięcia maksymalnych efektów wskazane jest długotrwałe stosowanie tej substancji. [15]

5. Ashwagandha obniża kortyzol i pomaga zwalczać stres

Ashwagandha (Withania somnifera) nazywana jest królową ajurwedyjskich ziół. Mniej korzystne jest tłumaczenie nazwy tej rośliny z indyjskiego sanskrytu, które tłumaczy się jako „zapach konia”. W końcu, jeśli powąchasz jej korzenie, może ci to ten zapach przypominać. Ale nie zniechęcaj się. Jeśli zdecydujesz się wypróbować ashwagandhę, nie będziesz musiał jeść samego korzenia, ale znajdziesz go w przyjemniejszej formie kapsułek lub tabletek, które eliminują te niedogodności. [18]

Efekty działania ashwagandhy według badań

Ashwagandha jest jednym z najbardziej znanych i najlepiej przebadanych adaptogenów. Według badań ma ona szereg korzystnych efektów dla organizmu człowieka. Obejmują one łagodzenie uczucia niepokoju i stresu, wspieranie sprawności fizycznej czy poprawę funkcji poznawczych, takich jak myślenie i pamięć. U mężczyzn może również pomóc w zwiększeniu testosteronu.

6. Grzyb nieśmiertelności „reishi” sprzyja dobremu samopoczuciu psychicznemu i fizycznemu

Reishi (Ganoderma lucidum)jest grzybem o długiej historii stosowania w tradycyjnej medycynie chińskiej. Już sama jego oryginalna nazwa w języku chińskim, tłumaczona jako grzyb nieśmiertelności, wzbudza chęć dowiedzenia się o nim więcej. Reishi nie są spożywane jak inne grzyby, które dodaje się do zup lub sosów. Ma gorzkawy smak i zbitą konsystencję. Zdecydowanie przyjemniej stosuje się je w formie suplementów diety. Możesz je znaleźć np. w proszku, kapsułkach lub tabletkach. [21]

Efekty działania reishi według badań

Reishi zawiera całą gamę substancji aktywnych, które najbardziej kojarzone są z odczuwaniem dobrego samopoczucia psychicznego i fizycznego, redukcją stresu i wspomaganiem funkcji odpornościowych.

Za najskuteczniejsze substancje występujące w reishi uważa się polisacharydy i terpenoidy. Spośród polisacharydów najważniejsze są beta-glukany. Należą one do błonnika rozpuszczalnego, który jest uwielbiany przez zdrowe bakterie żyjące w naszych jelitach. Ogólnie rzecz biorąc, pomaga to utrzymać równowagę w mikrobiomie jelitowym, który jest ściśle związany ze zdrowym trawieniem, optymalną wagą i systemami obronnymi organizmu. Według badań, substancje czynne zawarte w grzybach reishi pomagają również zwiększyć aktywność komórek odpornościowych (komórki NK), które mają działanie przeciwnowotworowe. Badania potwierdziły również pozytywny wpływ ekstraktu z tego grzyba na objawy przewlekłego zmęczenia psychicznego i fizycznego. Może to obejmować bóle mięśni, zawroty głowy, zaburzenia snu, nudności, niezdolność do relaksu i drażliwość. Uczestnicy badań, którzy mieli niektóre z tych objawów, wykazywali ulgę po 8 tygodniach regularnego stosowania ekstraktu z reishi. [21–22]

Typowe dawki reishi

• Najczęściej stosowana ilość reishi w badaniach waha się pomiędzy 1,4-5,2 g dziennie.
• W badaniach badano również wyższe dawki, ale nie jest jeszcze jasne, czy rzeczywiście mają one silniejsze działanie i przynoszą większe korzyści.
• Podobnie jak inne adaptogeny, reishi powinno być stosowane długoterminowo, aby osiągnąć pożądane rezultaty. [21–23]

Jeśli zastanawiasz się, co możesz zrobić dla silnej odporności, przeczytaj nasz artykuł 15 sposobów na wzmocnienie układu odpornościowego i ochronę zdrowia.

7. Kordyceps chiński wspomaga zdrowie mężczyzn i produkcję testosteronu

Maczużnik chiński (Ophiocordyceps sinensis)  lub kordyceps chiński jest na pierwszy rzut oka grzybem nietypowym. Rośnie głównie w Azji i jest jednym z klejnotów tradycyjnej medycyny chińskiej. Nie przypadkowo otrzymał swoją nazwę gąsienicy. Pasożytuje na larwach owadów, które stopniowo całkowicie opanowuje i przejmuje ich kształt. Jest grzybem rzadkim, a jego zbiór w naturze jest bardzo ograniczony. Swego czasu w historii Chin można go było podziwiać jedynie w Pałacu Cesarskim. Obecnie, dzięki nowoczesnym technikom uprawy, jest znacznie bardziej dostępny i wykorzystywany głównie do produkcji suplementów diety. [24]

Działanie kordycepsu chińskiego według badań

Kordyceps, podobnie jak reishi, zawiera polisacharydy w postaci beta-glukanów, bioaktywne kordycepiny oraz inne składniki aktywne, które nadają mu unikalne właściwości. Wynikają one w dużej mierze z faktu, że ten adaptogen jest stosowany w celu promowania witalności, poprawy wydajności sportowej i zwiększenia poziomu testosteronu u mężczyzn.

Posiada również właściwości przeciwutleniające, które pomagają neutralizować wolne rodniki, które mogą powodować uszkodzenia organizmu. Według badań, może również wspierać wydajność sportową poprzez poprawę zdolności do wykorzystania tlenu (VO2max), pomagając w ten sposób opóźnić zmęczenie. Dzięki zawartości beta-glukanów, Kordyceps ma również pozytywny wpływ na utrzymanie równowagi w mikrobiomie jelitowym, a także przyczynia się do optymalnej obrony organizmu. Liczne badania naukowe wykazały również jego wpływ na normalizację poziomu cholesterolu i ogólny stan zdrowia układu sercowo-naczyniowego. Jego działanie może mieć także pozytywny wpływ na zdrowie mężczyzn. Według niektórych badań, może on wpływać na komórki Leydiga jąder i w ten sposób wspierać produkcję testosteronu. Suplementacja kordycepsu może mieć zatem pozytywny wpływ na istotne obszary życia człowieka. [25–27]

Typowe dawki kordycepsu chińskiego

• Według badań, za skuteczną dawkę uważa się 1000-3000 mg ekstraktu z kordycepsu dziennie.
• Ilość ta jest zwykle przyjmowana w jednej lub kilku dawkach z posiłkiem.
• Aby osiągnąć efekty działania kordycepsu, konieczne jest stosowanie go przez długi czas. [1–2]

Czy można łączyć różne adaptogeny?

Efekty działania adaptogenów są często podobne i często doskonale się uzupełniają w jednym suplemencie diety. Na przykład połączenie eleuterokoka z rhodiolą i cytryńcem jest naukowo udowodnione. Razem mogą one pomóc w skuteczniejszym radzeniu sobie ze stresem. Również, połączenie reishi z kordycepsem i innymi grzybami o właściwościach adaptogennych stworzy kompleks, w którym działanie poszczególnych substancji będzie się wzajemnie wspierać.

Jeśli jesteś początkujący w stosowaniu adaptogenów, wybierz jeden lub dwa produkty i obserwuj reakcję swojego organizmu. Nie krępuj się zapisywać, jak się czujesz każdego dnia. Czy masz więcej energii, lepiej śpisz, czy czujesz się mniej zestresowany. Pamiętaj, że te substancje muszą być stosowane przez długi czas i regularnie. Może minąć kilka tygodni, zanim pojawią się jakiekolwiek efekty. Zdecydowanie nie jest dobrym pomysłem rozpoczęcie przyjmowania wszystkich tych adaptogenów na raz w pełnych dawkach. Może to spowodować szereg dolegliwości, na czele z mdłościami lub bólami głowy. Jeśli zażywasz jakieś leki, porozmawiaj z lekarzem o możliwości przyjmowania adaptogenów. [4, 29]

Jaki z tego morał?

Adaptogeny mogą ułatwić Ci radzenie sobie w codziennym życiu, bo czasem po prostu musisz poradzić sobie ze stresem. Wpływają one na hormony i mogą oddziaływać na układ nerwowy, dzięki czemu czujesz się spokojniejszy i bardziej odporny. Niektóre z nich mają właściwości, które docenisz w innych dziedzinach życia. Rhodiola rosea, na przykład, pomaga zmniejszyć zmęczenie fizyczne i psychiczne, eleuterokoka i cytryniec mogą wspierać wydajność sportową, a ashwagandha poprawić zdrowie mężczyzn i zwiększyć poziom testosteronu. Z kolei grzyby Reishi i kordyceps mogą poprawić środowisko mikrobiomu jelitowego, który jest niezbędny dla zdrowej odporności. A więc, który adaptogen wypróbujesz jako pierwszy?

Czy masz entuzjastycznych przyjaciół, którzy zawsze szukają sposobów, aby stać się najlepszą wersją siebie? Nie zapomnij podzielić się z nimi naszym artykułem, aby i oni mogli poznać ciekawe działanie adaptogenów.

Źródła:

[1] Adaptogens: A Review of their History, Biological Activity, and Clinical Benefits—American Botanical Council. – https://www.herbalgram.org/resources/herbalgram/issues/90/table-of-contents/feat_adaptogens/

[2] Panossian, A. Understanding adaptogenic activity: Specificity of the pharmacological action of adaptogens and other phytochemicals.– https://doi.org/10.1111/nyas.13399

[3] Ajala, T. The Effects of Adaptogens on the Physical and Psychological Symptoms of Chronic – https://doi.org/10.31922/disc4.2

[4] Acosta, K. Your Guide To Adaptogens. – https://www.forbes.com/health/body/what-are-adaptogens/

[5] Frank, K., Patel, K., Lopez, G., & Willis, B. Rhodiola Rosea Research Analysis. – https://examine.com/supplements/rhodiola-rosea/

[6] Lekomtseva, Y., Zhukova, I., & Wacker, A. Rhodiola rosea in Subjects with Prolonged or Chronic Fatigue Symptoms: Results of an Open-Label Clinical Trial. – https://doi.org/10.1159/000457918

[7] Noreen, E. E., Buckley, J. G., Lewis, S. L., Brandauer, J., & Stuempfle, K. J. The Effects of an Acute Dose of Rhodiola rosea on Endurance Exercise Performance. – https://doi.org/10.1519/JSC.0b013e31825d9799

[8] Kiefer, D. S., & Pantuso, T. Panax ginseng. – https://www.aafp.org/afp/2003/1015/p1539.html

[9] Rokot, N. T., Kairupan, T. S., Cheng, K.-C., Runtuwene, J., Kapantow, N. H., Amitani, M., Morinaga, A., Amitani, H., Asakawa, A., & Inui, A. A Role of Ginseng and Its Constituents in the Treatment of Central Nervous System Disorders. – https://doi.org/10.1155/2016/2614742

[10] Kim, J.-H. Pharmacological and medical applications of Panax ginseng and ginsenosides: A review for use in cardiovascular diseases – https://doi.org/10.1016/j.jgr.2017.10.004

[11] Frank, K., Patel, K., Lopez, G., & Willis, B. Panax ginseng Research Analysis. – https://examine.com/supplements/panax-ginseng/research/

[12] Frank, K., Patel, K., Lopez, G., & Willis, B. Eleutherococcus senticosus Research Analysis. – https://examine.com/supplements/eleutherococcus-senticosus/

[13] Eschbach, L. F., Webster, M. J., Boyd, J. C., McArthur, P. D., & Evetovich, T. K. The effect of siberian ginseng (Eleutherococcus senticosus) on substrate utilization and performance. – https://doi.org/10.1123/ijsnem.10.4.444

[14] Panossian, A., Hamm, R., Kadioglu, O., Wikman, G., & Efferth, T. Synergy and Antagonism of Active Constituents of ADAPT-232 on Transcriptional Level of Metabolic Regulation of Isolated Neuroglial Cells. – https://doi.org/10.3389/fnins.2013.00016

[15] Frank, K., Patel, K., Lopez, G., & Willis, B. Schisandra chinensis Research Analysis. – https://examine.com/supplements/schisandra-chinensis/research/

[16] Szopa, A., Ekiert, R., & Ekiert, H. Current knowledge of Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. (Chinese magnolia vine) as a medicinal plant species: A review on the bioactive components, pharmacological properties, analytical and biotechnological studies. – https://doi.org/10.1007/s11101-016-9470-4

[17] Park, J., Han, S., & Park, H. Effect of Schisandra chinensis Extract Supplementation on Quadriceps Muscle Strength and Fatigue in Adult Women: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. International – https://doi.org/10.3390/ijerph17072475

[18] Singh, N., Bhalla, M., de Jager, P., & Gilca, M. An Overview on Ashwagandha: A Rasayana (Rejuvenator) of Ayurveda. – https://doi.org/10.4314/ajtcam.v8i5S.9

[19] Chandrasekhar, K., Kapoor, J., & Anishetty, S. A Prospective, Randomized Double-Blind, Placebo-Controlled Study of Safety and Efficacy of a High-Concentration Full-Spectrum Extract of Ashwagandha Root in Reducing Stress and Anxiety in Adults. – https://doi.org/10.4103/0253-7176.106022

[20] Drugs.Com. Ashwagandha Uses, Benefits & Dosage—Herbal Database. – https://www.drugs.com/npp/ashwagandha.html

[21] Frank, K., Patel, K., Lopez, G., & Willis, B. Ganoderma lucidum Research Analysis. – https://examine.com/supplements/ganoderma-lucidum/

[22] Cao, Y., Xu, X., Liu, S., Huang, L., & Gu, J. Ganoderma: A Cancer Immunotherapy Review. – https://doi.org/10.3389/fphar.2018.01217

[23] Drugs.Com. Reishi Mushroom Uses, Benefits & Dosage—Herbal Database. – https://www.drugs.com/npp/reishi-mushroom.html

[24] Zhang, Y., Li, E., Wang, C., Li, Y., & Liu, X. Ophiocordyceps sinensis, the flagship fungus of China: Terminology, life strategy and ecology. – https://doi.org/10.1080/21501203.2011.654354

[25] Yi, X., Xi-zhen, H., & Jia-shi, Z. Randomized double-blind placebo-controlled clinical trial and assessment of fermentation product of Cordyceps sinensis (Cs-4) in enhancing aerobic capacity and respiratory function of the healthy elderly volunteers. – https://doi.org/10.1007/BF02836405

[26] Samarasinghe, K., & Waisundara, V. Y. Therapeutic Properties and Anti-Lipidemic Activity of Cordyceps. – https://doi.org/10.5772/intechopen.92616

[27] Functional study of Cordyceps sinensis and cordycepin in male reproduction: A review. – https://doi.org/10.1016/j.jfda.2016.10.020

[28] Frank, K., Patel, K., Lopez, G., & Willis, B. Cordyceps Research Analysis. – https://examine.com/supplements/cordyceps/

[29] Liao, L., He, Y., Li, L., Meng, H., Dong, Y., Yi, F., & Xiao, P. A preliminary review of studies on adaptogens: Comparison of their bioactivity in TCM with that of ginseng-like herbs used worldwide. – https://doi.org/10.1186/s13020-018-0214-9